گلاب به مایعی گفته می‌شود که از گل رز (نام علمی: Rosa × damascena) استخراج کنند و معطر است.
«اسانس گل سرخ یا رز گرانترین اسانس دنیا است و هرکیلو اسانس یا همان عطر خالص گل محمدی حدود ۸ هزار دلار قیمت دارد.
امروزه شهرستان کاشان در استان اصفهان با تولید ۱۵ هزار تن گلاب بزرگترین تولیدکننده این محصول در جهان است و پس از کاشان شهر میمند در استان فارس با ۱۲ هزار تن تولید گلاب دومین تولیدکننده بزرگ این محصول در جهان است و شهر اسپارتای در ترکیه با۸۵۰۰ تن سومین تولیدکننده گلاب جهان است.
تاریخچه گلابگیری
مطالعه تاریخ نشان می‌دهد که ایرانیان از نخستین تولیدکنندگان گلاب و عطر در جهان هستند که این کار در سرزمین پارس صورت می‌گرفته‌است. قدیم‌ترین ذکر نام این صنعت نشان دهنده آن است که مهد و آغاز تولید گلاب از میمند فارس بوده‌است، قدیمی‌ترین سند تاریخی در کتاب کتاب صورالاقلیم نوشته ابوزید سهل بلخی (۳۲۲ هـ ق) است که چنین آورده‌است:
«. . . جور از نواحی اردشیرخوره و قصبه‌های آن جور و میمند است . . . و گلاب پارس از آن خیزد و به دریابار و حجاز و یمن و شام و مصر و مغرب و خراسان برند . . .»
(جور) همان شهرستان تاریخی فیروزآباد است که گلاب میمند به نام آن نیز مشهور بوده و چنان‌که ذکر شد در خارج ایران معروفیت داشته‌است، به‌طوری‌که در برخی از کتاب‌های قدیم از آن به نام «ورد جوری» نام برده شده‌است که در دوره رونق تاریخی منطقه یکی از کالاهای عمده تجارت شده در میمند محسوب می‌شده‌است.
بنابر این بر اساس اسناد تاریخی، نوشته مورخان و آثار به جای مانده از کارخانه‌های تولید گلاب و شیشه (برای حمل گلاب) در شهر میمند در استان فارس شهر میمند را می‌توان به عنوان مهد و نقطه شروع گل و گلاب ایران و حتی جهان نام برد.
انواع گلاب
برای تهیه گلاب، مقدار مشخصی از گل محمدی را درون دیگ آب جوش می ریزند و آن را تقطیر می کنند تا پس از مدتی گلاب به دست آید. تفاوت انواع مختلف گلاب، در میزان گل محمدی است که برای تولید آن استفاده شده است.
دیگ گلاب گیری
گلاب سنگین
گلاب سنگین یا گلاب ممتاز، نوعی گلاب درجه یک است که از تقطیر بین 30 تا 35 کیلوگرم گل محمدی به همراه 80 لیتر آب به دست می آید. در نتیجه این فرآیند، 40 لیتر گلاب ممتاز به دست می آید. کیفیت این گلاب بسیار بالاست و غلظت خوبی نیز دارد، به همین دلیل می توان برای مصارف خانگی از آن استفاده کرد.
گلاب سبک
در تهیه گلاب سبک، از حدود 15 تا 20 کیلوگرم گل محمدی استفاده می شود. به دلیل کاهش مقدار گل محمدی، گلاب سبک قیمت کمتری نسبت به گلاب ممتاز دارد.
گلاب دو آتیشه
اگر بعد از یک بار انجام فرآیند گلاب گیری، مجددا به گلاب به دست آمده گل محمدی اضافه شود و فرآیند تقطیر دوباره روی آن تکرار شود، گلاب دو آتیشه به دست می آید. غلظت گلاب دو آتیشه بسیار بالاست و طعم تلخی دارد. از این نوع گلاب در مصارف خانگی استفاده نمی شود، بلکه مصارف درمانی آن بسیار پررنگ است.
گلاب سه آتیشه
اگر فرآیند گلاب گیری برای بار سوم انجام شود، گلاب سه آتیشه به دست می آید که معمولا به مقدار بسیار کم تولید شده و برای مصارف خاص از آن استفاده می شود.
گلاب پس آب
در صورتی که بعد از فرآیند گلاب گیری، روی تفاله های گل محمدی آب بریزیم و عمل تقطیر را مجددا انجام دهیم، گلاب رقیقی به نام پس آب تولید می شود که کیفیت پایین و عطر کمی دارد.
خاستگاه
ایرانیان از نخستین کسانی هستند که از گذشته‌های دور به ویژگی‌های خوراکی و درمانی گل سرخ (محمدی) پی برده‌اند. طبق اسناد بین‌المللی، مبدأ تولید گلاب، ایران و مبدأ تولید اسانس گل سرخ (محمدی) و عصاره گلبرگ‌های تازه، یونان ذکر شده‌است.
«گل سرخ یا رز یا محمدی، گیاهی است که بومی ایران است و خاستگاه و موطن اصلی آن ایران است که تا حدود ۳۵۰ سال پیش غیراز ایران جایی دیگر رویش نداشته‌است و در زمان سلسله صفویه و زمانی که دولت عثمانی همسایه ایران بوده‌است، این گل و کلیه دستگاه‌های گلابگیری از ایران به ترکیه و سپس به سوریه و بلغارستان برده شده‌است.»
گزارش ابن خلدون حاکی بر این است که در قرن ۸ و ۹ میلادی گلاب یکی از اقلام مهم تجاری ایران بوده‌است که از طریق جاده ابریشم به هند و چین صادر می‌شده‌است. ابن خلدون در کتاب العبره مرکز تولید گلاب را ولایت فارس ذکر کرده‌است و آورده‌است که در قرن هشتم و نهم بخشی از خراج فارس ۳۰ هزار قرابه گلاب بوده‌است که از فارس به دربار خلفای عباسی ارسال می‌شد؛ و اما معروف‌ترین گلابی نیز که در تاریخ به ان اشاره شده‌است گلاب جوری است که در بسیاری از کتب تاریخی از جمله العبره ابن خلدون سفرنامه ابن بطوطه و فارسنامه ناصری اشاره کرد و همگی محل تولید ان را ولایت اردشیر خوره در جنوب ایران ذکر کرده‌اند و جور همان معرب شده شهر گور مرکز اردشیر خوره و پایتخت ساسانیان و فیروزآباد امروزی در استان فارس است و امروزه هم در میمند فارس و در فاصله ۱۵ کیلومتری شهر تاریخی گور سالیانه بیش از ۱۲ هزارتن گلاب تولید می‌شود.
بنابر بر اساس اسناد تاریخی خواستگاهاصلی تولید گلاب در ایران استان فارس و شهر تاریخی گور و بخش میمند بوده‌است. اما امروزه شهرستان کاشان با بخش‌های قمصر و نیاسر بیشترین کارگاه‌های تولید گلاب را در خود جای داده‌است.
براساس مدارک جدید، ایرانیان اولین قومی بودند که از گل سرخ، اسانس و گلاب را به روش تقطیر به دست آوردند و سپس این فن را به سایر نقاط دنیا انتقال دادند. ابن سینا دانشمند بزرگ ایرانی، تحقیقات وسیعی در مورد استخراج اسانس‌ها به روش تقطیر داشته‌است.
سالانه در بخش‌های قمصر، نیاسر، برزک و جوشقان شهرستان کاشان مجموعاً ۱۵ هزار تن گلاب سنگین تولید می‌شود شایان ذکر است که تولید کنندگان گلاب در استان فارس نیز در مهیمند سالیانه ۱۲ هزار تن، شیراز سالیانه حدود ۲۰۰۰ تن، منطقه لایزنگان شهرستان داراب سالیانه ۳ هزار تن و سایر مناطق استان فارس سالیانه حدود ۱۰۰۰ تن گلاب تولید می‌کنند.
ترکیبات
مواد اصلی تشکیل دهنده اسانس گل محمدی عبارتند از. سیترنلول ۵۵ ۳۴٪، گرانتول ۴۰ ۳۰٪، استاروپنین ۲۶ ۲۲٪، و فنیل اتانول ۳ ۵/۱٪
موارد استفاده
مصرف دارویی
از گلاب برای رفع عوارض حادث از زکام، قطع خون‌ریزی از سینه، خشونت صدا، ضد سرفه، خفقان گرم، درد معده و روده، دل پیچه سرد و گرم، درد کبد و طحال، علاج نزله سرد، سردردهای گرم، درد چشم تقویت حواس، ایجاد نشاط، تقویت دل، رفع خماری، بی هوشی، خفقان استفاده می‌گردد.به دلیل خاصیت ضدعفونی کنندگی، یکی از پاک‌کننده‌های قوی برای پوست‌های خشک و حساس است.
مراسم
بوی گلاب تأثیر مستقیم بر آرامش روان دارد و هیجانات منفی و استرس را رفع می‌کند
آشپزی
